සන්ධිගත වාත සහ ඔස්ටියෝපොරෝසිස්
අර්ථ දැක්වීම:
සන්ධිගත වාත යනු සන්ධි වලට බලපාන, වේදනාව, තද ගතිය, ඉදිමීම සහ ක්රියාකාරී සීමාවන්ට තුඩු දෙන, ප්රධාන වශයෙන් දූෂිත වාත දෝෂ නිසා ඇතිවන ආබාධයකි. එය බටහිර වෛද්ය විද්යාවේ ඔස්ටියෝ ආතරයිටිස් (OA) සමඟ සමීපව සම්බන්ධ වේ.
ඔස්ටියෝපොරෝසිස් යනු මූලික වශයෙන් අස්ථි ප්රතිශෝධනය (බිඳවැටීම) සහ අස්ථි සෑදීම අතර සමතුලිතතාවයක ප්රතිඵලයක් ලෙස සිදුවන පරිවෘත්තීය අස්ථි රෝගයකි.
—සාමාන්ය අස්ථි ප්රතිසංස්කරණය
අස්ථි යනු අඛණ්ඩ ප්රතිසංස්කරණයකට භාජනය වන ජීවමාන පටකයකි.
- ඔස්ටියොක්ලාස්ට්: පැරණි හෝ හානි වූ අස්ථි බිඳ දැමීම (අස්ථි ප්රතිශෝධනය)
- ඔස්ටියෝබ්ලාස්ට්: නව අස්ථි තැන්පත් කිරීම (අස්ථි සෑදීම)
- මෙම ක්රියාවලිය අස්ථි ශක්තිමත්ව තබා ගන්නා යාන්ත්රනය වේ.
ඔස්ටියෝපොරෝසිස් වලදී අස්ථි බිද දැමීම, අස්ථි සැදීමට වඩා වැඩි සීග්රතාවයෙන් සිදු වේ. මේ නිසා අස්ථිය සිදුරු සහිත, සිහින් සහ දුර්වල බවට පත්වේ, කශේරුකා, ඉළ ඇට, ශ්රෝණිය සහ දිගු අස්ථිවල කෙළවර ව මෙම තත්වය දක්නට ලැබේ. එබැවින් පහසුවෙන් අස්ථි බිඳීමේ අවදානමට දායක වේ.
ව්යාධි විද්යාවේ විශේෂ සලකා බැලීම්
- ආර්තවහරණයෙන් පසු ඔස්ටියෝපොරෝසිස් – ඊස්ට්රජන් හි හදිසි පහත වැටීම බොහෝ විට කශේරුකා සහ මැණික් කටුව කැඩීමට හේතු වේ.
- වයෝවෘද්ධ (වයසට සම්බන්ධ) ඔස්ටියෝපොරෝසිස් – අස්ථි සෑදීම අඩු වීම හේතුවෙන් උකුල් අස්ථි බිඳීම් වලට හේතු වේ.
- ද්විතියික ඔස්ටියෝපොරෝසිස් – රෝග වලින් (උදා: හයිපර්පරාතයිරොයිඩිස්ම්) හෝ ඖෂධ (උදා: ස්ටෙරොයිඩ්) උදාහරණය: ග්ලූකෝකෝටිකොයිඩ් ඔස්ටියෝබ්ලාස්ට් අඩු කරයි, ඔස්ටියෝක්ලාස්ට් වැඩි කරයි සහ කැල්සියම් අවශෝෂණය අඩු කරයි.
හේතු:
- රුක්ෂ (වියළි), ශිත (සීතල), ලඝු (සැහැල්ලු) සහ වාත-ප්රකෝපක ආහාර විහරණ (වාත-උග්ර කරන ආහාර සහ ජීවන රටාව)
- අධික ශාරීරික වෙහෙස
- වයසට යාම
- කම්පනය, තැලීම් හෝ තුවාල
- පටක පරිහානිය
- ජානමය නැඹුරුතාවයක්
- සීතල හෝ සුළඟට අධික ලෙස නිරාවරණය වීම (ඍතු හෝ දේශගුණය)
සම්ප්රාප්ති (ව්යාධිජනකය):
ප්රකෝප වූ වාත දෝෂය සන්ධි ප්රදේශ (සන්ධි අවකාශයන්) තුළට ඇතුළු වන අතර, එයට හේතු වන්නේ:
- ශ්ලේෂක කඵ (සයිනෝවියල් තරලය) හි වියළී යෑමයි
- අස්ති සහ මජ්ජ ධාතු (අස්ථි සහ ඇටමිදුළු පටක) දුර්වලතාවයට පත් වේ.
- සන්ධියේ ලිහිසි කිරීමේ සහ කම්පන-අවශෝෂණ ධාරිතාව දුර්වල වීම
- වේදනාව, ඉරිතැලීම් ශබ්ද, තද ගතිය, ඉදිමීම සහ සංචලනය අඩු වීම ඇතිවේ.
රෝග ලක්ෂණ:
- සන්ධි ශූල – සන්ධි වේදනාව (විශේෂයෙන් දණහිස්, උකුල් වැනි බර උසුලන සන්ධි)
- සන්ධිවල මෘදු ඉදිමීම
- සන්ධි චලනය සීමා කිරීම
- ඉරිතැලීම් හෝ ක්රෙපිටස් ශබ්ද (සන්ධි ශබ්ද)
- සන්ධිවලට ඉහළින් සම මත දැනෙන සීතල බව
- සන්ධියේ තද බව
- නිදන්ගත තත්වයන් යටතේ සන්ධි විරූපණය
සන්ධිගත වාත (ආයුර්වේදය) සහ ඔස්ටියෝ ආතරයිටිස් (බටහිර වෛද්ය විද්යාව) සංසන්දනය:
| අංශය | සන්ධිගත වත (ආයුර්වේදය) | ඔස්ටියෝ ආතරයිටිස් (බටහිර වෛද්ය විද්යාව) |
|---|---|---|
| හේතු විද්යාව | වයසට යෑම, වියළි බව, ජීවන රටාව නිසා වාත ප්රකෝප | කාටිලේජ පරිහානිය, වයසට යාම, යාන්ත්රික ආතතිය |
| ව්යාධි කායික විද්යාව | ශ්ලේෂක කඵ, අස්ථි-ක්ෂය වියළීම | කාටිලේජ නැතිවීම, ප්රදාහය |
| රෝග ලක්ෂණ | වේදනාව, තද ගතිය, ඉරිතැලීම්, ඉදිමීම, විරූපණය | සන්ධි වේදනාව, තද ගතිය, සීමිත චලනය, ක්රෙපිටස් |
| පොදු ස්ථාන | දණහිස, උකුල, කොඳු ඇට පෙළ, ඇඟිලි | එකම |
| රෝගයේ ස්වභාවය | වාත ව්යාධි (නිදන්ගත, පරිහාණීය) | නිදන්ගත, ප්රගතිශීලී සන්ධි රෝග |
| රෝග විනිශ්චය | අෂ්ටවිධ සහ දසවිධ පරීක්ෂා, සායනික සංඥා | එක්ස් කිරණ, එම්ආර්අයි, ශාරීරික පරීක්ෂණය |
| කළමනාකරණ අවධානය | වාත ශමනය, ලිහිසි කිරීම, පුනර්ජීවනය | වේදනා සහන, භෞත චිකිත්සාව, සන්ධි ප්රතිස්ථාපනය |
චිකිත්සා (ප්රතිකාර)
1. නිදාන පරිවර්ජන (හේතු ඉවත් කිරීම):
- වාත-උග්රවන ආහාර වේලෙන් වළකින්න: වියළි, සීතල, පරණ, හෝ සැකසූ ආහාර
- අධික වෙහෙස සහ සීතලට නිරාවරණය වීමෙන් වළකින්න
- නිසි විවේකය සහ ආතතිය අඩු කිරීම සහතික කිරීම
2. ශමන චිකිත්සා (සහන ප්රතිකාර):
අභ්යන්තර ඖෂධ:
- ඒරන්ඩ සප්තක කෂාය
- රස්නාදි කාෂායම්, දශමූල කෂායම් – ප්රදාහ නාශක
- යෝගරාජා ගුග්ගුලු, සිංහනාද ගුග්ගුලු – වාත දෝෂය අඩු කරයි. සහ විෂ ඉවත් කිරීම
- මහායෝගරාජ් ගුග්ගුලු – නිදන්ගත හා වේදනාකාරී සන්ධි සඳහා සහනය ගෙනදෙයි.
- අශ්වගන්ධ, ගුගුලු – පුනර්ජීවනය සහ ප්රතිප්රදාහ ගුණ ඇත
- එරන්ද තෛල – වාත සාමනය කිරීම විරේචක (අභ්යන්තර ස්නේහන සඳහා)
ආහාර සහාය:
- උණුසුම්, තෙල් සහිත, පෝෂ්යදායී ආහාර
- ගිතෙල්, කිරි සහ අස්ථි පෝෂණය පදනම් කරගත් සුප්
- වියළි ඇට වර්ග
- අධික අමු එළවලු වලින් වළකින්න
3. ශෝධන චිකිත්සා (පිරිසිදු කිරීමේ ප්රතිකාර):
- Snehana (Oleation): අභ්යන්තර සහ බාහිර තෙල් භාවිතය
- ස්වේදන (උත්තේජනය): නාඩි ස්වේද, පිණ්ඩ ස්වේද
- වස්ති (ඖෂධීය තෙල් ): ඖෂධීය එනමා
4. බාහිර ප්රතිකාර:
- මහානාරායන, පිණ්ඩ තෙල් සමග සම්බාහනය
- පිචු – සන්ධි මත තෙල් පොඟවා ඇසුරුම්
- Lepa – Ashwagandha choorna සහ Moringa වැනි ශාකසාර පේස්ට්
- කති වස්ති / ජානු වස්ති – කොඳු ඇට පෙළ / දණහිස මත තෙල් එකතු කිරීමේ චිකිත්සාව
5. රසායණ චිකිත්සාව (පුනර්ජීවනය):
- අශ්වගන්ධ, ශතවරි, ගුග්ගුලු, ආමලකි රසායණ චිකිත්සාව
- අබ්රක භාෂ්ම, මහා යෝගරාජ් ගුග්ගුලු (නිදන්ගත අවධීන්හිදී)
- අස්ථි ශක්තිමත් කරයි, ලිහිසිකරණය වැඩි දියුණු කරයි, පරිහානිය මන්දගාමී කරයි
ආහාර උපදෙස්
| නිර්දේශිත | වළකින්න |
|---|---|
| උණුසුම්, තෙල් සහිත, මෘදු සහ පිසූ ආහාර | සීතල, වියළි, අමු සහ සැකසූ ආහාර |
| ගිතෙල්, තල තෙල්, ඔලිව් තෙල් | නැවත රත් කළ ආහාර, ටින් කළ ආහාර |
| සුප් (අස්ථි සුප් හොද්ද, එළවළු), මුං පරිප්පු | රනිල කුලයට අයත් බෝග (උදා: පරිප්පු), අර්තාපල් |
| කහ, අශ්වගන්ධා කිරි සමග උණුසුම් කිරි | සීතල පාන වර්ග, රාත්රියේ යෝගට් |
| ධාන්ය වර්ග (රතු සහල්, තිරිඟු, බාර්ලි) | පිරිපහදු කළ පිටි, සුදු සීනි |
| කුළු බඩු: ඉඟුරු, දුරු, මහදුරු | අධික ඇඹුල් සහ තියුණු කුළුබඩු |
ජීවන රටා නිර්දේශ
| කළ යුතු දේ | නොකළ යුතු දේ |
|---|---|
| නිතිපතා තෙල් සම්බාහනය | සීතල සුළඟට, තෙතමනය සහිත කාලගුණයට නිරාවරණය වීම |
| මෘදු ඇවිදීම, සන්ධි-හිතකාමී යෝග | අධික ලෙස නැමීම, වාඩි වී සිටීම හෝ පඩිපෙළ නැගීම |
| උණුසුම් ස්නාන සහ ඇඳුම් | අධික ලෙස එසවීම හෝ හදිසි චලනයන් |
| සුව නින්ද (රාත්රී 10 ට පෙර නින්දට යාම) | දිවා කාලයේ නින්ද |
(වාත පාලනය සඳහා දිනචර්යා):
- නිතිපතා තෙල් සම්බාහනය (අභ්යංග)
- මෘදු යෝග, දිගු කිරීම
- උණුසුම් ස්නානය, සීතල දේශගුණයෙන් වැළකී සිටීම
- ප්රමාණවත් නින්දක් සහ මානසික විවේකයක් (භාවනා කිරීම)
නිතිපතා ආයුර්වේද ප්රතිකාර සැලැස්ම (සාමාන්ය නීති):
- නියමිත වේලාවට උණුසුම් ආහාර අනුභව කරන්න
- නිරාහාරව සිටීමෙන් හෝ ආහාර මඟ හැරීමෙන් වළකින්න
- ලිහිසි කිරීම සඳහා කුඩා ප්රමාණයේ ගිතෙල් ඇතුළත් කරන්න
3. සන්ධි වේදනාව සඳහා සරල නිවෙස් පිළියම්
බාහිර යෙදුම්:
- දිනපතා උණුසුම් තෙල් සම්බාහනය (අභ්යංග):
- මහානාරායන තෛලය, ධන්වන්තරම් තෛලය හෝ සරල තල තෙල් භාවිතා කරන්න
- බලපෑමට ලක් වූ සන්ධි මත මිනිත්තු 10–15 ක් මෘදු ලෙස සම්බාහනය කරන්න
- උණුසුම් ෆෝමෙන්ටේෂන් (ස්වේදනය):
- සම්බාහනයෙන් පසු, තාපය යොදන්න (උණු වතුර බෑගය හෝ උණුසුම් වැලි පැකට්ටුව)
- විකල්ප: උළුහාල්, එඬරු කොළ භාවිතා කරමින් ඖෂධීය මිටි ස්වේදනය
ඖෂධීය පේස්ට් (ලේප):
- වියළි ඉඟුරු කුඩු, කහ සහ එඬරු තෙල් මිශ්ර කර තලපයක් සාදා ගාන්න.
- දිනපතා විනාඩි 20–30 අතර කාලයක් වේදනාකාරී සන්ධිය මත උණුසුම්ව ආලේප කරන්න.
සන්ධි වේදනාව සමනය කරන කිරි කසාය:
- තම්බා ගැනීම:
- එළකිරි වීදුරුවක් 1
- කහ තේ හැන්දක ½ ක්, අශ්වගන්ධා තේ හැන්දක ½ ක් සහ වියළි ඉඟුරු ස්වල්පයක් එක් කරන්න
- නින්දට පෙර උණුසුම්ව පානය කරන්න (සන්ධි ශක්තියට හොඳයි)
උණුසුම් බීජ චිකිත්සාව:
- උළුහාල් බීජ තේ හැන්දක 1 ක් එක රැයකින් පොඟවා ගන්න
- හිස් බඩ උදෑසන හපන්න
- ප්රදාහයට උපකාරී වන අතර සන්ධි ශක්තිමත් කරයි
අභ්යන්තර ඖෂධ (දිගු කාලීන භාවිතය සඳහා ආරක්ෂිතයි)
—ඔස්ටියෝ ආතරයිටිස් හි නවීන කළමනාකරණය (සාරාංශය):
- NSAIDs (වේදනා නාශක)
- භෞත චිකිත්සාව සහ ව්යායාම
- සන්ධි එන්නත් (කෝටිකොස්ටෙරොයිඩ් හෝ හයුලූරොනික් අම්ලය)
- බර කළමනාකරණය
- ශල්යකර්ම මැදිහත්වීම: සන්ධි ප්රතිස්ථාපනය (TKA/THA)
සාමාන්ය දින චර්යාව (උදාහරණය):
| Time | ක්රියාකාරකම් |
|---|---|
| 6:30 am | අවදි වන්න, උණුසුම් ජලය |
| 7:00 am | මෘදු තෙල් සම්බාහනය (ස්වයං) සහ උණුසුම් ස්නානය |
| 7:30 am | ඖෂධීය තේ (ඉඟුරු, දුරු, මහදුරු) |
| 8:00 am | සැහැල්ලු උදෑසන ආහාරය (කිච්ඩි, කිරි, ගිතෙල්) |
| 10:00 am | රස්නාදි කෂාය / යෝගරාජ ගුග්ගුලු |
| 1:00 pm | දිවා ආහාරය – පිසූ එළවළු, බත්, සුප්, ගිතෙල් |
| 4:00 pm | ඖෂධීය පානය / අශ්වගන්ධ කිරි |
| 6:00 pm | මෘදු ඇවිදීම හෝ සැහැල්ලු දිගු කිරීම |
| 7:00 pm | සැහැල්ලු රාත්රී ආහාරය – මෘදු බත් කැඳ හෝ සුප් |
| 9:00 pm | කහ සමග උණුසුම් කිරි |
| 9:30 pm | විවේකය / භාවනාව / නින්ද |
