Fatty Liver/  මේද අක්මා රෝගය

Fatty Liver/ මේද අක්මා රෝගය
ලංකාවේ අද වැඩියෙන් ම අසන්නට ලැබෙන රෝග තත්ත්වයක් ලෙස අක්මාවේ මේද තැන්පත් වීම, නැතිනම් fatty liver තත්ත්වය හැඳින්විය හැකිය. දැනට ලෝකයේ බෝ නොවන රෝග අතරින් ද මෙය ප්‍රමුඛ ස්ථානයක් උසුලයි. මෙය අක්මා රෝග ඇති කිරීමට මූලික ලෙස බලපාන අතර හෘද රෝග ඇති කිරීමට ද බලපායි. මෙහි දී සිදු වන්නේ අක්මාවේ සෛල තුළ මේදය තැන්පත් වීම නිසා අක්මාවේ ක්‍රියාකාරීත්වය අඩාල වීමයි. එවිට අක්මාව ඉදිමීමට ලක්ව අඩපණ වී අක්‍රිය වීම සිදු වේ.

මේද අක්මා රෝග ප්‍රධාන වර්ග

1. 1. මධ්‍යසාර නොවන මේද අක්මා රෝග (NAFLD):
      මත්පැන් පරිභෝජනයට සම්බන්ධ නොවන අක්මාවේ මේදය එකතු වීම, බොහෝ විට තරබාරුකම, දියවැඩියාව සහ පරිවෘත්තීය රෝග සමඟ සම්බන්ධ වේ.

1. 1. මධ්‍යසාර මේද අක්මා රෝගය (AFLD):
      අධික මත්පැන් පරිභෝජනය හේතුවෙන් මේදය එකතු වීමයි. එය අක්මාවේ ප්‍රදාහය සහ සිරෝසිස් දක්වා වර්ධනය විය හැකියි.

හේතු සාධක සහ අවදානම්
මේද අක්මා රෝගය වර්ධනය වීමට සාධක කිහිපයක් දායක වේ.

1.පරිවෘත්තීය සාධක:
        • තරබාරුකම සහ අතිරික්ත ශරීර මේදය, විශේෂයෙන් උදර මේදය.
        • ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධය සහ දෙවන වර්ගයේ දියවැඩියාව.
        • අධි රුධිර කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ් මට්ටම්.
        • පරිවෘත්තීය සින්ඩ්‍රෝමය (අධි රුධිර පීඩනය, අධි රුධිර සීනි සහ ඉණ වටා අතිරික්ත මේදය ඇතුළු තත්වයන් සමූහයකි).

2.ආහාර සහ ජීවන රටා සාධක:
        • පිරිපහදු කළ කාබෝහයිඩ්‍රේට් සහ සැකසූ ආහාර අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම.
        • සංතෘප්ත මේද හා සීනි අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම.
        • ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් අඩුවෙන් ඇති උදාසීන ජීවන රටාව.

3.මත්පැන් ආශ්‍රිත සාධක:
       • නිදන්ගත අධික මත්පැන් පරිභෝජනය අක්මා සෛල වලට හානි කරන අතර එය මේදය තැන්පත් වීමට සහ ප්‍රදාහයට හේතු වේ.

අදියර 01 – සරල මේද අක්මාව (Steatosis): ප්‍රදාහය හෝ හානියකින් තොරව මේදය එකතු වීම (ආපසු හැරවිය හැකි).
අදියර 02 -ල් මධ්‍යසාර නොවන ස්ටීටෝහෙපටයිටිස් (NASH): ප්‍රදාහය සහ අක්මා සෛල හානිය සමග මේදය එකතු වීම (මැදිහත් වීමකින් ආපසු හැරවිය හැක).
Stage -3 Fibrosis: කැළැල් ඇතිවීම (Scarring) නිරෝගී පටක ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීමට පටන් ගනී (අර්ධ වශයෙන් ආපසු හැරවිය හැකි නමුත් කැළැල් පැවතිය හැක).
Stage -04  Cirrhosis (සිරෝසිස්): දරුණු අක්මා අකර්මන්‍යතාවයට තුඩු දෙන විස්තීර්ණ කැළැල් (ආපසු හැරවිය නොහැකි, අක්මාව අසාර්ථක වීමට හේතු විය හැක).

රෝග ලක්ෂණ:
මේද අක්මා රෝගය මුල් අවධියේදී බොහෝ විට රෝග ලක්ෂණ රහිත නමුත් පහත සඳහන් රෝග ලක්ෂණ සමඟ ඇති විය හැක.
මුල් රෝග ලක්ෂණ:
        • තෙහෙට්ටුව සහ සාමාන්‍ය දුර්වලතාවය.
        • ඉහළ දකුණු උදරයේ මෘදු අපහසුතාවයක් හෝ වේදනාවක්.
        • පැහැදිලි කළ නොහැකි බර වැඩිවීම හෝ බර අඩු කර ගැනීමේ අපහසුතාව.

උග්‍ර රෝග ලක්ෂණ (අක්මාව හානි වූ විට):
        • සෙංගමාලය (සමේ සහ ඇස්වල කහ පැහැය).
        • උදරයේ සහ කකුල්වල ඉදිමීම (තරල රඳවා තබා ගැනීම).
        • තද පැහැති මුත්‍රා සහ සුදුමැලි මළපහ.
        • ඔක්කාරය සහ වමනය.
        • ව්‍යාකූලත්වය හෝ අවධානය යොමු කිරීමේ අපහසුතාව (දරුණු අවස්ථාවල දී එන අක්මා එන්සෙෆලෝපති).

රෝග විනිශ්චය
        • අක්මාවේ ක්‍රියාකාරීත්ව පරීක්ෂණ (ALT, AST, ALP, සහ බිලිරුබින් මට්ටම්).
        • Lipid Profile- කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ තක්සේරු කිරීම සඳහා .
        • දියවැඩියා පරීක්ෂාව සඳහා නිරාහාර රුධිර සීනි සහ HbA1c
        • අල්ට්රා සවුන්ඩ්/ US Scan: අක්මාවේ මේද සමුච්චය වීම හඳුනා ගනී.
        • CT ස්කෑන් හෝ MRI: අක්මා පටක වල වඩාත් සවිස්තරාත්මක රූප ලබා දෙයි.
        • FibroScan: ෆයිබ්‍රෝසිස් (කැළැල්) තක්සේරු කිරීම සඳහා අක්මාවේ තද බව මනින අතර අනෙකුත් අක්මා රෝග බැහැර කරයි.
        • අක්මා ජෛව පරීක්ෂණය /Liver Biopsy (දරුණු අවස්ථාවන්හිදී): අක්මාවට සිදුවන හානියේ ප්‍රමාණය තීරණය කරයි සහ අනෙකුත් අක්මා         රෝග                  බැහැර කරයි.

වැළැක්වීම සහ ප්‍රතිකාර කිරීම
        • ජීවන රටාව සහ ආහාරමය වෙනස්කම්
        • මේද අක්මා රෝග කළමනාකරණය සහ වැළැක්වීම සඳහා සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක් සහ නිතිපතා ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් කල යුතු වේ.
නිර්දේශිත ආහාර වේල:
        • අධික තන්තු සහිත ආහාර: සම්පූර්ණ ධාන්‍ය වර්ග, එළවළු සහ පලතුරු.
        • සෞඛ්‍ය සම්පන්න මේද: අලිගැට පේර, ඇට වර්ග, බීජ සහ ඔලිව් තෙල්.
        • ප්‍රෝටීන: මාළු, කුකුළු මස්, ටෝෆු සහ රනිල කුලයට අයත් බෝග.
        • ප්‍රතිඔක්සිකාරක බහුල ආහාර: කොළ පැහැති එළවළු, නෙල්ලි සහ කහ.
        • ප්‍රමාණවත් ජලය : අක්මාවේ විෂ ඉවත් කිරීමට සහාය වීම සඳහා ප්‍රමාණවත් තරම් ජලය පානය කිරීම.

වළක්වා ගත යුතු ආහාර:
        • ට්‍රාන්ස් මේද සහ කල් තබා ගන්නා ද්‍රව්‍ය බහුල සැකසූ සහ ක්ෂණික ආහාර.
        • සීනි සහිත පාන වර්ග සහ පිරිපහදු කළ කාබෝහයිඩ්‍රේට් (සෝඩා, සුදු පාන්, පේස්ට්‍රි).
        • අධික මධ්‍යසාර සහ කැෆේන්.
        • රතු මස් සහ අධික මේද සහිත කිරි නිෂ්පාදන අධික ලෙස.

ව්‍යායාම සහ බර කළමනාකරණය
        • නිතිපතා ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම්:
        • සතියකට අවම වශයෙන් මධ්‍යස්ථ ව්‍යායාම විනාඩි 150 ක් (වේගවත් ඇවිදීම, බයිසිකල් පැදීම හෝ පිහිනීම).
        • ඉන්සියුලින් සංවේදීතාව වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා බර ඉසිලීම.
        • බර අඩු කර ගැනීම:
        • ශරීර බරෙන් 5-10% ක් අඩු කර ගැනීම අක්මාවේ මේදය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු කරයි.

ප්‍රතිකාර:

        • හීන් බෝවිටියා -අක්මාව ආරක්ෂා කරයි.
        • යකිනාරන් – ශ්‍රෝතස් ශෝධනය කරයි
        • මොණරකුඩුම්බිය -අක්මාව ආරක්ෂා කරයි.
        • පිටවක්කා: අක්මා සෛල වල විෂ ඉවත් කර පුනර්ජීවනය කරයි.
        • ත්‍රිපල: ආහාර ජීර්ණයට සහ අක්මාවේ ක්‍රියාකාරිත්වයට සහාය වේ.
        • කටුකසෝසන: ශක්තිමත් අක්මා ආරක්ෂක ඖෂධයකි. මේදය පරිවෘත්තීය කරන ඔසුවකි.
        • සාරණ : අක්මාව ඉදිමීම සහ මේද සමුච්චය වීම අඩු කිරීමට උපකාරී වේ.
        • රසකිඳ : පිත්ත සමතුලිත කර අක්මාව විෂ ඉවත් කරයි.
        • හීන් බින්කොහොඹ :අක්මාවේ සෞඛ්‍යය වැඩි දියුණු කරයි.

සංකූලතා
ප්‍රතිකාර නොකළහොත්, මේද අක්මා රෝගය වඩාත් දරුණු තත්වයන් දක්වා වර්ධනය විය හැකිය, එනම්:
        • මධ්‍යසාර නොවන ස්ටීටෝහෙපටයිටිස් (NASH): ෆයිබ්‍රෝසිස් වලට හේතු විය හැකි
        • අක්මා ෆයිබ්‍රෝසිස්: අක්මා පටක වල කැළැල්.
        • සිරෝසිස්: අක්මාව අකර්මණ්‍ය වීමට හේතු විය හැකි
        • අක්මා පිළිකා: සිරෝසිස් ඇති පුද්ගලයින් තුළ වැඩි අවදානමක්.

මේද අක්මා රෝගය යනු තරබාරුකම, දුර්වල ආහාර වේලක් සහ උදාසීන ජීවන රටාවකට සම්බන්ධ වර්ධනය වන සෞඛ්‍ය ගැටළුවකි. ජීවන රටාවේ වෙනස්කම් සමඟ මුල් අවධීන් ආපසු හැරවිය හැකි වුවද, තත්වය නොසලකා හැරීම බරපතල අක්මා සංකූලතා ඇති කළ හැකිය. මේද අක්මා රෝගය කළමනාකරණය කිරීම සඳහා හොඳම ප්‍රවේශය වන්නේ සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර ගැනීම, නිතිපතා ව්‍යායාම කිරීම, බර කළමනාකරණය සහ පවතින පරිවෘත්තීය තත්වයන් පාලනය කිරීමයි. නිතිපතා වෛද්‍ය පරීක්ෂාවන් සහ මුල් මැදිහත්වීම් මගින් රෝග ප්‍රගතිය වළක්වා අක්මා සෞඛ්‍යය වැඩි දියුණු කළ හැකිය.