හැඳින්වීම

කොලෙස්ටරෝල් යනු රුධිරයේ පවතින මේද ද්‍රව්‍යයකි. මෙය (ලිපිඩ), සෛල පටල අඛණ්ඩතාව, හෝමෝන නිපදවීම සහ පිත නිෂ්පාදනය වැනි විවිධ භෞතික විද්‍යාත්මක ක්‍රියාකාරකම් සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ. කෙසේ වෙතත්, කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම්වල අසමතුලිතතාවයක් දරුණු සෞඛ්‍ය තත්වයන්ට, විශේෂයෙන් හෘද වාහිනී රෝග (CVD), ධමනි සිහින් වීම, කිරීටක ධමනි රෝග සහ ආඝාතය ඇතුළුව රෝග වලට හේතු විය හැක.  සංකූලතා ඇති වන තෙක් අධික කොලෙස්ටෙරෝල් තත්වය බොහෝ විට රෝග ලක්ෂණ නොමැතිව පවතින අතර එය නිහඬ නමුත් භයානක තත්වයක් බවට පත් කරයි.

අර්ථ දැක්වීම

අධික කොලෙස්ටෙරෝල් තත්වය/ මේධෝ  වෘද්ධි  පිළිබඳ ආයුර්වේද දෘෂ්ටිකෝණය

අධික කොලෙස්ටෙරෝල් තත්වය යනු රුධිර ප්‍රවාහයේ ලිපිඩ (කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ) අසාමාන්‍ය ලෙස වැඩිවීමකි. ආයුර්වේදයේ, මෙම තත්වය මේධෝ දුෂ්ටි (මේද පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියේ විෂ වීම) සහ කඵ දෝෂ සමඟ සහසම්බන්ධ විය හැකිය.  එය මේධෝ වෘද්ධි ලෙස හැඳින්වේ, එනම් ශරීරයේ අධික මේද සමුච්චය වීමයි. එය ප්‍රධාන වශයෙන් සිදුවන්නේ අග්නි (ආහාර ජීර්ණ ගින්න) හි අසමතුලිතතාවයක් නිසා නුසුදුසු ආහාර ජීර්ණයට සහ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට මග පාදමින්, ආම (විෂ සහිත පරිවෘත්තීය අපද්‍රව්‍ය) සහ මේද ධාතු (මේද පටක) අධික ලෙස දුෂණය වීමට හේතු වේ.

හයිපර්ලිපිඩිමියා  වර්ග (ඩිස්ලිපිඩිමියා වර්ග)

නූතන වර්ගීකරණයට අනුව, හයිපර්ලිපිඩිමියාව පහත සඳහන් වර්ග වලට බෙදා  ඇත:

1. 1. හයිපර්කොලෙස්ටරෝල්මියාව – LDL කොලෙස්ටරෝල් ඉහළ මට්ටමක පවතී.
   2. හයිපර්ට්‍රයිග්ලිසරයිඩියාව – රුධිරයේ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ වැඩි වීම.
   3. මිශ්‍ර හයිපර්ලිපිඩිමියාව – අඩු HDL සහිත LDL සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ යන දෙකෙහිම ඉහළ මට්ටම්.
   4. පරම්පරාගත හයිපර්ලිපිඩිමියාව – උපතේ සිටම කොලෙස්ටරෝල් ඉහළ යාමට හේතු වන ජානමය ආබාධයකි.

ආයුර්වේදයේ, මෙම තත්වයන් දෝෂ සම්බන්ධ වීම මත පදනම්ව වර්ගීකරණය කළ හැකිය:

• • වාත-ප්‍රමුඛ මේධෝ වෘද්ධි: අස්ථායී ලිපිඩ මට්ටම්, වියළි බව, ක්ෂය වීම සහ ධමනි තද බව.
  • පිත්ත-ප්‍රමුඛ මේධෝ වෘද්ධි: කොලෙස්ටරෝල් වේගයෙන් වැඩිවීම, ප්‍රදාහ ඇති වීම්, ධමනි සිහින් වීමේ අවදානම සහ ශරීර තාපය වැඩි වීම.

කඵ-ප්‍රමුඛ මේධෝ වෘද්ධි: අධික බර වැඩිවීම, බර බව, උදාසීනත්වය සහ මන්දගාමී පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලිය.

සම්මත කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම්:

ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ

ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ යනු රුධිරයේ ඇති මේද (ලිපිඩ) වර්ගයකි. ඔබ ආහාර ගන්නා විට, අතිරික්ත කැලරි ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ බවට පරිවර්තනය කර ශක්තිය සඳහා මේද සෛල තුළ ගබඩා කරනු ලැබේ. ඉහළ මට්ටම් (150 mg/dL ට වැඩි) හෘද රෝග සහ අග්න්‍යාශයේ රෝගී තත්ත්ව ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරයි.

VLDL (ඉතා අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්)

VLDL යනු අක්මාවේ සිට පටක දක්වා  ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ රැගෙන යන ලිපොප්‍රෝටීන් වර්ගයකි. එය “අහිතකර” කොලෙස්ටරෝල් ලෙස සැලකේ, මන්ද ඉහළ මට්ටම් ධමනි තුළ තැන්පත් වීමෙන් අවහිරතා  ගොඩනැගීමට දායක වන අතර හෘද වාහිනී රෝග අවදානම වැඩි කරයි.

LDL (අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්)

LDL බොහෝ විට “අහිතකර කොලෙස්ටරෝල්” ලෙස හඳුන්වනු ලබන්නේ එය ධමනි වෙත කොලෙස්ටරෝල් රැගෙන යන බැවිනි, එහිදී එය ධමනි නාල තුල බැඳෙන අතර අවහිරතා ඇති කර හෘද රෝග සහ ආඝාත අවදානම වැඩි කරයි.

HDL (අධි ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්)

HDL “හිතකර කොලෙස්ටරෝල්” ලෙස හැඳින්වේ, මන්ද එය රුධිරයෙන් අතිරික්ත කොලෙස්ටරෝල් ඉවත් කර බැහැර කිරීම සඳහා අක්මාවට ප්‍රවාහනය කරයි. ඉහළ HDL මට්ටම් (60 mg/dL ට වැඩි) හෘද රෝග වලින් ආරක්ෂා වේ.

සම්පූර්ණ කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම

• • යෝග්‍ය: 200 mg/dL ට අඩු (5.2 mmol/L)
  • මායිම් රේඛාව ඉහළ: 200–239 mg/dL (5.2–6.2 mmol/L)
  • ඉහළ: 240 mg/dL (6.2 mmol/L) සහ ඊට වැඩි

LDL (අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්) – “අහිතකර” කොලෙස්ටරෝල්

• • ප්‍රශස්ත: 100 mg/dL ට අඩු (2.6 mmol/L)
  • ප්‍රශස්ත මට්ටමට ආසන්න: 100–129 mg/dL (2.6–3.3 mmol/L)
  • මායිම් රේඛාව ඉහළ: 130–159 mg/dL (3.4–4.1 mmol/L)
  • ඉහළ: 160–189 mg/dL (4.1–4.9 mmol/L)
  • ඉතා ඉහළ: 190 mg/dL (4.9 mmol/L) සහ ඊට වැඩි

HDL (අධි-ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්) – “හිතකර” කොලෙස්ටරෝල්

• • අඩු (වැඩිවන අවදානම): 40 mg/dL ට අඩු (1.0 mmol/L)
  • පිළිගත හැකි: 40–59 mg/dL (1.0–1.5 mmol/L)
  • ප්‍රශස්ත (ආරක්ෂිත): 60 mg/dL (1.5 mmol/L) සහ ඊට වැඩි

ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ

• • සාමාන්‍ය: 150 mg/dL ට අඩු (1.7 mmol/L)
  • මායිම් ඉහළ: 150–199 mg/dL (1.7–2.2 mmol/L)
  • ඉහළ: 200–499 mg/dL (2.3–5.6 mmol/L)
  • ඉතා ඉහළ: 500 mg/dL (5.6 mmol/L) සහ ඊට වැඩි

HDL නොවන කොලෙස්ටරෝල් (සම්පූර්ණ කොලෙස්ටරෝල් – HDL)

• • ප්‍රශස්ත: 130 ට අඩු mg/dL (3.4 mmol/L)
  • මායිම් රේඛාව ඉහළ: 130–159 mg/dL (3.4–4.1 mmol/L)
  • ඉහළ: 160–189 mg/dL (4.1–4.9 mmol/L)
  • ඉතා ඉහළ: 190 mg/dL (4.9 mmol/L) සහ ඊට වැඩි

මෙම මට්ටම් සාමාන්‍ය මාර්ගෝපදේශ වන අතර, හෘද රෝග පිළිබඳ වයස, වෛද්‍ය ඉතිහාසය සහ පවුල් ඉතිහාසය වැනි තනි අවදානම් සාධක මත පදනම්ව ප්‍රශස්ත පරාසයන් වෙනස් විය හැකිය. පුද්ගලාරෝපිත නිර්දේශ සඳහා වෛද්‍යවරයෙකුගෙන් උපදෙස් ලබා ගැනීම සැමවිටම හොඳම වේ.

හයිපර්ලිපිඩිමියාවේ අවධීන්

බටහිර වෛද්‍ය විද්‍යාව සහ ආයුර්වේදය යන දෙකම රෝග ප්‍රගතියේ ලිපිඩ අසමතුලිතතාවයේ වැදගත්කම හඳුනා ගනී. නවීන වෛද්‍ය විද්‍යාව ආහාර පුරුදු, ජාන විද්‍යාව සහ ජීවන රටාවට අධි ලිපිඩමියාව ආරෝපණය කරන අතර, ආයුර්වේදය එය මේදෝ ධාතු (මේද පටක) සහ කඵ දෝෂයේ අසමතුලිතතාවයක් සමඟ සහසම්බන්ධ කරයි.

හයිපර්ලිපිඩිමියාව පිළිබඳ බටහිර වෛද්‍ය අර්ථ දැක්වීම සහ වර්ගීකරණය

හයිපර්ලිපිඩිමියාව පුළුල් ලෙස කාණ්ඩ දෙකකට වර්ගීකරණය කර ඇත:

1. 1. ප්‍රාථමික හයිපර්ලිපිඩිමියාව – ලිපිඩ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට බලපාන ජානමය ආබාධයක්, අධික ලිපිඩ සමුච්චය වීමට හේතු වේ.
   2. ද්විතියික හයිපර්ලිපිඩිමියාව – ජීවන රටා සාධක, රෝග (දියවැඩියාව, තයිරොයිඩ් හෝමෝනයේ වැඩි වීම/ හයිපෝතයිරොයිඩිස්ම්, වකුගඩු රෝග වැනි) හෝ ඖෂධ (කෝටිකොස්ටෙරොයිඩ්, බීටා-බ්ලෝකර් වැනි) වල අතුරු ආබාධයකි.

තවදුරටත් වර්ගීකරණය ලිපිඩ වර්ග මත පදනම් වේ:

• • හයිපර්කොලෙස්ටරෝල්මියාව – ඉහළ ගිය මුළු කොලෙස්ටරෝල් සහ අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන් (LDL)
  • හයිපර්ට්‍රයිග්ලිසරයිඩෙමියාව – ඉහළ ගිය ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ මට්ටම්
  • මිශ්‍ර හයිපර්ලිපිඩිමියාව – කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ යන දෙකෙහිම මට්ටම් වැඩි වීම

හයිපර්ලිපිඩිමියාව විවිධ අවධීන් හරහා ඉදිරියට යන අතර එය නූතන සහ ආයුර්වේද දෘෂ්ටිකෝණ දෙකෙන්ම තේරුම් ගත හැකිය:

1. සුළු (Mild stage) අවධිය

• • කොලෙස්ටරෝල් හෝ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩවල සුළු ඉහළ යාම.
  • සැලකිය යුතු රෝග ලක්ෂණ නොමැති නමුත් මන්දගාමී බව, බර සහ සුළු ආහාර ජීර්ණ අපහසුතා ඇති කළ හැකිය.
  • අග්නි (ආහාර ජීර්ණ ශක්තිය) දුර්වල වීමට පටන් ගනී, එය නුසුදුසු පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට මග පාදයි.

2. මධ්‍යස්ථ අවධිය (moderate stage) (වර්ධනය වන ලිපිඩ අසමතුලිතතාවය)

• • HDL (අධි ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්) අඩුවීමක් සමඟ LDL (අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්) සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩවල සැලකිය යුතු වැඩි වීමක් දැකගත හැක.
  • තෙහෙට්ටුව, අධික දහඩිය දැමීම, ශරීරයේ බර සහ සුළු හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව වැනි රෝග ලක්ෂණ මතු විය හැක.
  • මේද ධාතු වෘද්ධි (මේද පටක අධික ලෙස එකතු වීම) සහ ස්‍රෝතස් අවරෝධ වීම   (ක්ෂුද්‍ර නාලිකා අවහිර වීම) නිසා ශරීරයේ මහත්වීම පෙන්නුම් කරයි.

3. දරුණු අවධිය (ව්‍යාධිජනක ලිපිඩ සමුච්චය වීම)

• • සම්පූර්ණ කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩවල සැලකිය යුතු වැඩි වීමක්.
  • ධමනි නල තුල ලිපිදඩ තැන්පත් වීම්, ධමනි සිහින් වීම ඇති කරයි.
  • රෝග ලක්ෂණ අතර පපුවේ අපහසුතාව, ස්පන්දනය දැනීම, තරබාරුකම, හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව සහ ආඝාත හෝ හෘදයාබාධ ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි වේ.
  • ආම එකතුවීම නරක අතට හැරෙන අතර, ධමනි ප්‍රතිචය (ධමනි තද ගතිය) සහ නාල අවහිරතා ඇති කරයි.

හේතු සහ අවදානම් සාධක

1. 1. ආහාරමය සාධක – සංතෘප්ත මේද, අධික පිටි ආහාර, පිරිපහදු කළ සීනි සහ සැකසූ ආහාර අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම.
   2. උදාසීන ජීවන රටාව – ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් නොමැතිකම,
   3. තරබාරුකම – ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධයට, ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ් සහ LDL මට්ටම් වැඩි කිරීමට හේතු වේ.
   4. ජාන විද්‍යාව – උපතේ සිටම ඉහළ කොලෙස්ටරෝල් වලට තුඩු දෙන තත්වයකි.
   5. නිදන්ගත රෝග – දියවැඩියාව, පරිවෘත්තීය අපහසුත, හයිපෝතයිරොයිඩිස්ම් සහ නිදන්ගත වකුගඩු රෝග.
   6. දුම්පානය සහ මධ්‍යසාර පරිභෝජනය – ලිපිඩ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට අහිතකර ලෙස බලපාන අතර හෘද වාහිනී අවදානම වැඩි කරයි.

ආයුර්වේදය ඩිස්ලිපිඩිමියාවට දායක වන බහු හේතු සාධක (නිදාන) හඳුනා ගනී:

1. ආහාරමය හේතු (ආහාරජ නිදාන)

• • ගුරු (බර), ස්නිග්ධ (තෙල් සහිත) සහ මධුර (පැණිරස) ආහාර අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම.
  • ගැඹුරු බැදපු ආහාර, සැකසූ ආහාර සහ කිරි නිෂ්පාදන අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම.
  • මත්පැන්, අධික සීනි සහ පිරිපහදු කළ කාබෝහයිඩ්‍රේට් ගැනීම.

2. ජීවන රටා හේතු (විහරජ නිදාන)

• • උදාසීන ජීවන රටාව සහ ශාරීරික ව්‍යායාම නොමැතිකම (අවයයාම).
  • දිවා කාලයේ නින්ද (දිවස්වප්න), කඵ සහ මේද අසමතුලිතතාවයට හේතු වේ.

3. පරිවෘත්තීය හේතු (දෝෂජ නිදාන)

• • අග්නි මන්ද්‍යා (ආහාර ජීර්ණ ශක්තිය දුර්වල වීම) ලිපිඩ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට හේතු වේ.
  • ශ්රෝතස් අවරෝධ වීම නිසා නාලිකා අවහිර කිරීම.
  • අක්මාවේ ක්‍රියාකාරිත්වය අඩාල කරන ආම (විෂ) සමුච්චය වීම.

4. ජානමය සහ වයසට සම්බන්ධ සාධක (සහජ නිදාන)

• • අධික කොලෙස්ටරෝල් සඳහා ජානමය නැඹුරුතාවයක්.
  • වයසට අදාළ පරිවෘත්තීය මන්දගාමී වීම ලිපිඩ මට්ටම් වැඩි කිරීම.

5. හෝමෝන සහ ව්‍යාධිජනක සාධක

• • හයිපෝතයිරොයිඩිස්ම් සහ දියවැඩියාව ඩිස්ලිපිඩිමියාවට හේතු වේ.
  • ලිපිඩ පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලියට බලපාන නිදන්ගත ප්‍රදාහ තත්වයන්.

රෝග ලක්ෂණ සහ සංකූලතා

හයිපර්ලිපිඩිමියාව බොහෝ දුරට රෝග ලක්ෂණ රහිත ය, නමුත් නිදන්ගත ලිපිඩ ඉහළ යාම හේතු විය හැක:

• • ධමනි සිහින් වීම (ධමනි වල ලිපිද තැන්පත් වීම)
  • අධි රුධිර පීඩනය
  • කිරීටක ධමනි රෝගය
  • ආඝාතය
  • පර්යන්ත ධමනි රෝගය
  • අග්න්‍යාශ ප්‍රදාහය (දරුණු හයිපර්ට්‍රයිග්ලිසරයිඩිමියා අවස්ථා වලදී)

ආයුර්වේද දෘෂ්ටිකෝණයේ රෝග ලක්ෂණ සහ සංකූලතා

• • බර වැඩිවීම සහ තරබාරුකම
  • ශරීරයේ උදාසීනත්වය සහ බර
  • අධික දහඩිය දැමීම සහ හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව
  • තෙහෙට්ටුව සහ ශක්තිය අඩුවීම
  • ශරීරයේ ඉදිමීම (ශෝත)
  • දියවැඩියාව සහ හෘද වාහිනී රෝග අවදානම වැඩි වීම

රෝග විනිශ්චය

Lipid profile පරීක්ෂණ මගින් අධි ලිපිඩෙමියාව හඳුනා ගනී, මැනීම:

• • මුළු කොලෙස්ටරෝල්
  • LDL (අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්)
  • HDL (අධි ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්)
  • ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ (TG)

ආයුර්වේද රෝග විනිශ්චය

1. නිදාන පංචක (රෝග විනිශ්චය මෙවලම් පහක්) – හේතු, රෝග ලක්ෂණ සහ ස්පන්දන රෝග විනිශ්චය හඳුනා ගැනීම (නාඩි පරීක්ෂා).
2. ධාතු පරීක්ෂාව (පටක විශ්ලේෂණය) – මේද ධාතු සහ ලිපිඩ සමුච්චය තක්සේරු කිරීම.
3. දෝෂ විශ්ලේෂණය – කඵ සහ ද්විතියික පිත්ත අසමතුලිතතාවයේ ප්‍රමුඛතාවය.

ආයුර්වේද දෘෂ්ටිකෝණයකින්, හයිපර්ලිපිඩිමියාව යනු මේද ධාතු ආබාධයක් වන අතර එය ප්‍රධාන වශයෙන් නුසුදුසු ආහාර ජීර්ණය (අග්නි දුෂ්ටි), ආම සමුච්චය වීම සහ දෝෂ අසමතුලිතතාවය මගින් බලපායි. ආහාර පුරුදු, ජීවන රටා වෙනස් කිරීම් සහ ශාකසාර මැදිහත්වීම් ආමන්ත්‍රණය කිරීමෙන්, ආයුර්වේදය කොලෙස්ටරෝල් කළමනාකරණය කිරීමට සහ හෘද වාහිනී රෝග වැනි සංකූලතා වැළැක්වීමට පරිපූර්ණ ප්‍රවේශයක් ලබා දෙයි.